Sau khi Đảng cộng sản Việt Nam ra đời ngày 03/02/1930, Đảng đã thấy rõ tầm quan trọng của việc xây dựng tổ chức Đoàn. Tại hội nghị, Ban Chấp hành lần thứ Hai họp từ ngày 20 đến 26/3/1931, Trung ương Đảng đã dành một ngày trong thời gian hội nghị để bàn và quyết định những vấn đề quan trọng về công tác vận động thanh niên của Đảng. Xuất phát từ ý nghĩa đặc biệt ấy, được sự đồng ý của Bộ Chính trị và Bác Hồ, Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ III (họp từ ngày 22 đến 25/3/1961 tại Hà Nội) đã quyết định lấy ngày 26/3/1931 là ngày thành lập Đoàn.
1. Ý nghĩa Ngày thành lập Đoàn 26-3
Cuối tháng 3 nǎm 1931, Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương đã triệu tập Hội nghị toàn thể lần thứ hai tại Sài Gòn, dưới sự chủ toạ của Tổng bí thư Trần Phú. Hội nghị đã đề ra những nhiệm vụ cấp bách và tǎng cường thành phần công nhân trong Đảng. Cũng tại Hội nghị này, nhận thấy vai trò của lực lượng thanh niên trong sự nghiệp cách mạng nên đã đề ra quyết định "Cần kíp tổ chức ra Cộng sản thanh niên Đoàn" và chỉ thị cho các tổ chức Đảng ở các địa phương quan tâm đến việc xây dựng tổ chức Đoàn thanh niên. Từ đó, Đoàn TNCS Đông Dương ra đời. Qua các giai đoạn của Cách mạng, tổ chức này trải qua các tên gọi như: Đoàn thanh niên dân chủ, Đoàn thanh niên phản đế, Đoàn thanh niên cứu quốc, Đoàn thanh niên lao động và ngày nay là Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh.
Cùng đất nước, các thế hệ thanh niên Việt Nam đã làm tròn sứ mệnh lịch sử của mình. Từ ngày 23 đến ngày 25-5-1961, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ ba của Đoàn lấy ngày 26-3, một ngày trong thời gian diễn ra Hội nghị Trung ương tháng 3-1931 làm kỷ niệm thành lập Đoàn.
2. Lịch sử ra đời của Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh
Mùa xuân năm 1931, từ ngày 20 đến ngày 26/3, tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 2, Trung ương Đảng đã giành một phần quan trọng trong chương trình làm việc để bàn về công tác thanh niên và đi đến những quyết định có ý nghĩa đặc biệt, như các cấp ủy Đảng từ Trung ương đến địa phương phải cử ngay các ủy viên của Đảng phụ trách công tác Đoàn.
Trước sự phát triển lớn mạnh của Đoàn trên cả 3 miền Bắc, Trung, Nam, ở nước ta xuất hiện nhiều tổ chức Đoàn cơ sở với khoảng 1.500 đoàn viên và một số địa phương đã hình thành tổ chức Đoàn từ xã, huyện đến cơ sở.
Sự phát triển lớn mạnh của Đoàn đã đáp ứng kịp thời những đòi hỏi cấp bách của phong trào thanh niên nước ta. Đó là sự vận động khách quan phù hợp với cách mạng nước ta; đồng thời, phản ánh công lao trời biển của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh vô cùng kính yêu - Người đã sáng lập và rèn luyện tổ chức Đoàn. Được Bộ Chính trị Ban chấp hành Trung ương Đảng và Bác Hồ cho phép, theo đề nghị của Trung ương Đoàn thanh niên Lao động Việt Nam, Đại hội toàn quốc lần thứ 3 họp từ ngày 22 - 25/3/1961 đã quyết định lấy ngày 26/3/1931 (một ngày trong thời gian cuối của Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ 2, dành để bàn bạc và quyết định những vấn đề rất quan trọng đối với công tác thanh niên) làm ngày thành lập Đoàn hàng năm. Ngày 26/3 trở thành ngày vẻ vang của tuổi trẻ Việt Nam, của Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh quang vinh.
Từ ngày 26/3/1931 đến nay, để phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ của từng thời kỳ cách mạng, Đoàn đã đổi tên nhiều lần:
-Từ 1931 - 1936: Đoàn TNCS Việt Nam, Đoàn TNCS Đông Dương.
-Từ 1937 - 1939: Đoàn Thanh niên Dân chủ Đông Dương.
-Từ 11/1939 - 1941: Đoàn Thanh niên phản đế Đông Dương.
-Từ 5/1941 - 1956: Đoàn Thanh niên cứu quốc Việt Nam.
-Từ 25/10/1956 - 1970: Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam.
-Từ 2/1970 - 11/1976: Đoàn Thanh niên lao động Hồ Chí Minh.
-Từ 12/1976 đến nay: Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh.
3. Những dấu ấn của Đoàn thanh niên qua các thời kỳ
Những thế hệ thanh niên kế tiếp nhau đã chiến đấu anh dũng vì độc lập tự do của Tổ Quốc, vì chủ nghĩa xã hội đã liên tiếp lập nên những chiến công xuất sắc và trưởng thành vượt bậc.
– Ngay sau khi thành lập, Đoàn TNCS Đông Dương đã phát triển được nhiều Đoàn viên trong cao trào cách mạng 1930 – 1931 mà đỉnh cao là Xô Viết Nghệ Tỉnh. Từ phong trào cách mạng giai đoạn này đã xuất hiện nhiều gương thanh niên đấu tranh oanh liệt, tiêu biểu là người Đoàn viên thanh niên Cộng sản Lý Tự Trọng với câu nói nổi tiếng trước toà án kẻ thù “Con đường của thanh niên, chỉ là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác”.
– Tháng 07/1936, Đoàn thanh niên dân chủ Đông Dương tiếp nối truyền thống Đoàn TNCS Đông Dương tích cực vận động thanh niên đấu tranh chống Thực dân, Đế quốc, bọn phản động tay sai, đòi tự do dân chủ, cơm áo hoà bình.
– Tháng 09/1939 chiến tranh thế giới lần thứ II bùng nổ, trong tình hình mới, tổ chức Đoàn phải chuyển vào hoạt động bí mật và xây dựng tổ chức chặt chẽ với tên mới là Đoàn Thanh niên phản đế Đông Dương.
– Tháng 05/1941, tại Hội nghị Trung ương VIII tại Pắc Bó (Cao Bằng), dưới ánh sáng Nghị quyết Hội nghị Trung ương VIII, Đoàn Thanh niên Cứu quốc Việt Nam ra đời tiếp nối sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc của các tổ chức thanh niên trước đó do Đảng, Bác Hồ, giáo dục và rèn luyện. Dưới ngọn cờ của Đảng và Bác Hồ vĩ đại, Đoàn Thanh niên Cứu quốc Việt Nam và tuổi trẻ cả nước đã xung kích cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta vùng lên tiến hành thành công Cách mạng tháng 08 năm 1945, mở ra kỷ nguyên độc lập tự do cho dân tộc, thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, nhà nước Dân chủ, nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.
– Sau gần 20 năm hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng, Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ I được tổ chức tại Đại Từ – Thái Nguyên từ ngày 7 đến ngày 14/2/1950 với chủ đề: “Chiến đấu và xây dựng tương lai”. Phát huy thành công của đại hội, hàng vạn nam nữ thanh niên hăng hái xung phong tham gia phục vụ các chiến dịch, phong trào “Tòng quân giết giặt lập công” phát triển khắp mọi nơi. Sau 9 năm trường kỳ kháng chiến 05/1954, quân và dân ta đã làm nên một Điện Biên Phủ chấn động địa cầu. Trong công cuộc trường kỳ kháng chiến ấy đã xuất hiện nhiều tấm gương tuổi trẻ kiên cường dũng cảm như: Trần Văn Ơn, Võ Thị Sáu, La Văn Cầu, Cù Chính Lan, Nguyễn Thị Chiên, Bế Văn Đàn, Phan Đình Giót, Tô Vĩnh Diện… họ thật xứng đáng đại diện cho một lớp trẻ “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”.
– Ngày 19/10/1955, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ra nghị quyết đổi tên Đoàn thanh niên Cứu quốc Việt Nam thành Đoàn thanh niên Lao động Việt Nam. Tại Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ II từ ngày 25/10 đến ngày 4/11/1956 Bác Hồ đã ân cần căn dặn: “Đảng và Chính phủ ta có thể tự hào đã đặt tên một thế hệ thanh niên dũng cảm như các cháu, và mong các cháu tiếp tục phấn đấu hăng hái cho công cuộc bảo vệ Tổ quốc, xây dựng nước nhà”.
– Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ III được triệu tập tại Hà Nội từ ngày 23 đến ngày 25 tháng 03/1961 và phong trào “Xung phong tình nguyện, vượt mức kế hoạch 5 năm lần thứ nhất” đã được phát động. Tháng 08/1964, Đế quốc Mỹ leo thang gây chiến tranh phá hoại bằng không quân ở miền Bắc. Tuổi trẻ Thủ đô đã phát động phong trào “Ba sẵn sàng”. Được sự chỉ đạo kịp thời của Trung ương Đoàn, phong trào đã phát triển sâu rộng trong cả nước. Ở miền Bắc hàng triệu đoàn viên thanh niên đăng ký tham gia phong trào “Ba sẵn sàng”, nêu cao quyết tâm chi viện cho chiến trường miền Nam với tinh thần “Chưa thắng giặc Mỹ, chưa về quê hương”.
– Tháng 02/1965 Đại hội Đoàn thanh niên toàn miền Nam đã phát động phong trào “Năm xung phong”, sau một thời gian ngắn có hàng vạn đoàn viên thanh niên tham gia phong trào này. Từ phong trào “Ba sẵn sàng”, “Năm xung phong” đã xuất hiện nhiều tập thể và cá nhân với những chiến công xuất sắc như: 7 dũng sĩ Điện Ngọc (Quảng Nam) anh dũng đánh trả một tiểu đoàn địch; Tạ Thị Kiều tay không đốt bốt giặc; Lê Thị Hồng Gấm chiến đấu đến hơi thở cuối cùng không chịu đầu hàng giặc; dũng sĩ diệt Mỹ anh hùng Lê Mã Lương với lẽ sống “cuộc đời đẹp nhất là ở trên trận tuyến chống quân thù”, câu nói bất hủ của người thợ điện trẻ tuổi Nguyễn Văn Trỗi “Còn giặc Mỹ thì không có hạnh phúc”, đã gây xúc động cho tuổi trẻ và nhân dân tiến bộ khắp Năm châu, lời hô của anh hùng liệt sĩ Nguyễn Viết Xuân “Nhằm thẳng quân thù mà bắn” đã trở thành hiệu lệnh thúc giục quân và dân ta tiến lên tiêu diệt quân thù.
– Nhân dịp kỷ niệm 40 năm ngày thành lập Đảng, thể theo nguyện vọng của cán bộ, ĐVTN cả nước, Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã ra quyết định Đoàn thanh niên Lao động Việt Nam mang tên Đoàn thanh niên Lao động Hồ Chí Minh. Sau ngày thống nhất nước nhà, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ V (1976) đã ra quyết định Đoàn thanh niên Lao động Hồ Chí Minh mang tên Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh.
Từ ngày 20 đến ngày 22/11/1980, Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ IV đã được tiến hành tại Thủ đô Hà Nội, đại hội đã quyết định đẩy mạnh hơn nữa phong trào “Ba xung kích” thành cao trào thi đua hành động của tuổi trẻ thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng CNXH và bảo vệ TQXHCN.
– Từ ngày 27 đến ngày 30 tháng 11/1987, Đại hội toàn quốc lần thứ V đã phát động phong trào “Tuổi trẻ xung kích sáng tạo xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VI diễn ra từ ngày 15 đến 18/10/1992; Hội nghị lần thứ II BCH Trung ương Đoàn khoá VI tháng 2/1993 đã quyết định triển khai hai phong trào lớn “Thanh niên lập nghiệp” và “Tuổi trẻ giữ nước”. Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ VII từ ngày 26 đến 29/11/1997 đã quyết định tiếp tục phát triển hai phong trào trên lên một tầm cao mới.
- Năm 2000, Bộ chính trị và Chính phủ quyết định là “Năm thanh niên Việt Nam”. Từ thời điểm này “Phong trào thanh niên tình nguyện” có bước phát triển mới, đi vào thực tiễn, được đông đảo các cấp bộ Đoàn và ĐVTN tham gia, tạo nên ấn tượng tốt đẹp về lớp thanh niên Việt Nam của thời kỳ mới. Tổ chức Đoàn các cấp đã chủ động đề xuất và đảm nhận hàng ngàn chương trình dự án kinh tế – xã hội quan trọng, tiêu biểu như dự án xoá cầu khỉ, xây cầu mới vùng đồng bằng Nam Bộ, xây dựng Đảo thanh niên, làm đường Hồ Chí Minh, xây dựng Làng thanh niên lập nghiệp…Phong trào thi đua học tập, lao động sáng tạo để chiếm lĩnh đỉnh cao tri thức, công nghệ mới; sinh hoạt chính trị “Tuổi trẻ Việt Nam tiến bước dưới cờ Đảng”, “Tuổi trẻ với tư tưởng Hồ Chí Minh”… đã lôi cuốn hàng triệu thanh thiếu niên tham gia. Từ phong trào của tuổi trẻ đã xuất hiện nhiều tập thể và cá nhân tiêu biểu trên các lĩnh vực công tác.
- Từ ngày 8 đến 11/12/2002, Đại hội Đoàn Toàn quốc lần thứ VIII đã phát động phong trào lớn “Thi đua, tình nguyện xây dựng và BVTQ” và kêu gọi tuổi trẻ Việt Nam cùng xiết chặt tay dưới lá cờ vinh quang của đoàn, nguyện đi theo con đường cách mạng của Đảng, Bác Hồ và nhân dân đã lựa chọn, nắm chắc thời cơ, vượt qua thách thức, góp phần to lớn vào sự nghiệp đổi mới đất nước.
- Cuộc vận động “Tuổi trẻ Việt Nam học tập và làm theo lời Bác” đã được các cấp bộ đoàn, ĐVTN triển khai thực hiện nghiêm túc có sức lôi cuốn và lan tỏa mạnh mẽ, tạo hiệu ứng xã hội sâu rộng góp phần quan trọng nâng cao nhận thức, bồi đắp lý tưởng cách mạng và niềm tin cho thế hệ trẻ.
- Đặc biệt ngày 29/11/2005, tại kỳ họp thứ VIII Quốc hội khoá XI đã chính thức thông qua “Luật thanh niên” đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc tăng cường quản lý nhà nước về công tác thanh niên, tạo cơ hội và môi trường thuận lợi cho tuổi trẻ rèn luyện, cống hiến và trưởng thành. Và tại hội nghị lần thứ 7 BCH TW khoá X ngày 25 tháng 7 năm 2008 đã ban hành nghị quyết số 25 “Về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá”, Nghị quyết về công tác thanh niên lần này thể hiện Đảng ta tiếp tục đề cao vai trò, vị trí quan trọng của thanh niên; xác định thanh niên là lực lượng xung kích trong giai đoạn cách mạng mới.
- Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ IX diễn ra tại Thủ đô Hà Nội từ ngày 17 đến 21/12/2007. Đại hội đã khẳng định: Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tiếp tục đổi mới toàn diện, phấn đấu thực sự trở thành người bạn thân thiết của thanh niên, định hướng cho thanh niên đến với lý tưởng cách mạng và những giá trị cao đẹp, đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp, xung kích trong phát triển KT-XH và BVTQ... Trong nhiệm kỳ 2007 – 2012, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tập trung triển khai hai phong trào lớn là: “5 xung kích phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ Tổ quốc” và “ 04 đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp”.
- Từ ngày 11 đến 14/12/2012, Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ X diễn ra tại Thủ đô Hà Nội, Đại hội đã đưa ra mục tiêu tổng quát “Góp phần xây dựng lớp thanh niên giàu lòng yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, có bản lĩnh chính trị, ý thức pháp luật, có đạo đức cách mạng và lối sống đẹp, có ước mơ, có hoài bão, khát vọng đưa đất nước vươn lên, có tri thức, sức khỏe, kỹ năng xã hội, năng lực chuyên môn, làm chủ khoa học công nghệ hiện đại. Tiếp tục nâng cao chất lượng tổ chức Đoàn, mở rộng mặt trận đoàn kết tập hợp thanh niên; phát huy vai trò xung kích cùng toàn Đảng, toàn dân, toàn quân thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, góp phần đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020”. Trong nhiệm kỳ 2012 – 2017, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tiếp tục tập trung triển khai hai phong trào lớn là: “5 xung kích phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ Tổ quốc” và “04 đồng hành với thanh niên lập thân, lập nghiệp”.
- Nhân dịp kỷ niệm 91 năm Ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (26/3/1931 - 26/3/2022), chào mừng Đại hội Đoàn các cấp, tiến tới Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ XII, Trung ương Đoàn tổ chức lễ khởi động Tháng Thanh niên 2022 với chủ đề "Tuổi trẻ sáng tạo". Các hoạt động trong Tháng Thanh niên năm 2022 nhằm phát huy mạnh mẽ sức mạnh sáng tạo của thanh niên, góp phần tạo ra những công trình, phần việc, sản phẩm, ý tưởng của thanh niên tham gia phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc, chung sức cùng cộng đồng.
Vũ Cường (tổng hợp).
